همه چیز درباره کارشناس رسمی دادگستری

دسته بندی :

تاریخ درج :

حجم فایل :

همه چیز درباره کارشناس رسمی دادگستری

کارشناس رسمی دادگستری کیست؟
کارشناس دادگستری دو نوع است: رسمی و غیررسمی.
کارشناس‌ غیر رسمی: فردی است که تخصص لازم را دارد اما پروانه کارشناسی ندارد و در مواردی که کارشناس رسمی در دسترس نباشد،برای موضوع کارشناسی انتخاب می‌شوند.
کارشناس‌ رسمی‌: فردی است که علاوه بر داشتن تخصص لازم، پروانه کارشناسی را نیز دریافت کرده است.
کارشناس رسمی‌ دادگستری‌ متخصصی است که در علم یا فنونی، دارای تخصص و تبحر می‌باشد و پس از گذراندن امتحان مربوط به این حوزه، می‌توانند در مواردی که قاضی برای تصمیم نهایی نیاز به اظهار نظر تخصصی دارد و پرونده را به آن ها ارجاع می‌دهد، اظهار نظر کند و موضوع را مورد بررسی قرار دهد.
گزارشات کارشناسان رسمی بر اساس تبصره 3 ماده 17 قانون آیین دادرسی کیفری می‌تواند موثر و تاثیرگذار در رسیدگی به پرونده‌ها باشد. به همین دلیل است که توانمندی‌ها و دانش فنی این کارشناسان با اهمیت بسیاری در فرایند دادرسی و صدور حکم‌ها محسوب می‌شود.
حضور کارشناسان رسمی در دادگاه‌ها و تحلیل‌های حقوقی آنها به تصمیم‌گیری در پرونده‌ها کمک می‌کند و دادگاه‌ها معمولا به گزارشات ارائه شده توسط کارشناسان رسمی اعتماد می‌کنند و آنها را در صدور حکم‌ها و تصمیمات قضایی مورد استفاده قرار می‌دهند.
فرآیند تعیین کارشناس رسمی دادگستری بستگی به سیستم قضایی مربوطه دارد، و قوانین و مقررات مختلفی در این زمینه وجود دارند.
عموما تعیین کارشناس رسمی برای بررسی و رسیدگی به مسائل حقوقی به دادگاه‌ها بستگی دارد؛ و معمولا با درخواست وکیل طرفین یا دادستان در دادگاه صورت می‌گیرد. در ایران برای تعیین این متخصصان، متقاضیان باید شرایط و معیارهای مشخصی را ارائه کنند و باید از تایید قوه قضائیه برخوردار شوند.
کارشناس رسمی می‌تواند متخصص در حوزه‌های مختلف حقوقی همچون حقوق مدنی، حقوق کیفری، حقوق خانواده و … باشد.

وظایف کارشناس رسمی دادگستری چیست؟
در مورد اینکه وظایف کارشناس رسمی قوه قضاییه یا دادگستری چیست میتوانیم بگوییم این کارشناسان وظایف مختلفی دارند که در ادامه به برخی از این وظایف می‌پردازیم:
بررسی و تحلیل مدارک و اسناد
کارشناسان رسمی دادگستری مسئول بررسی و تجزیه و تحلیل اسناد و مدارک قانونی در پرونده‌های حقوقی هستند. آنها می‌توانند به صورت دقیق مدارک را مورد بررسی قرار داده‌ و بر اساس اطلاعات موجود، نتیجه‌گیری و تحلیل ارائه کنند.
تهیه گزارشات تخصصی
کارشناسان رسمی دادگستری می‌توانند گزارشات تخصصی در مورد مسائل حقوقی تهیه کنند. این گزارشات می‌توانند شامل تحلیل جزئیات پرونده، تشریح مدارک و شواهد، تعیین نقایص و مزایا یا توصیه‌های قانونی برای رسیدگی به مسئله باشند.
شاهدی تخصصی
در برخی پرونده‌ها، کارشناس رسمی دادگستری می‌تواند به عنوان شاهد تخصصی در دادگاه شرکت کند. این به معنای ارائه دانش فنی و تخصصی در زمینه خاصی از حقوق برای کمک به تصمیم‌گیری دادگاه است.
تعیین میزان خسارت و تحلیل مالی
در برخی موارد کارشناسان رسمی دادگستری برای تعیین میزان خسارت در پرونده‌های مدنی یا تحلیل مدارک مالی در پرونده‌های تجاری مورد نیاز هستند. آنها می‌توانند بر اساس دانش تخصصی خود، ارزیابی صحیحی از ضرر و زیان یا تجزیه و تحلیل مالی ارائه دهند.
مشارکت در تحقیقات
کارشناسان رسمی دادگستری ممکن است در تحقیقات جنایی شرکت کنند و به عنوان مشاوران حقوقی یا تکنیکال در جمع‌آوری و تحلیل شواهد و مدارک مورد استفاده قرار بگیرند.

تاریخچه کارشناس رسمی دادگستری در ایران
در ایران پس از ظهور مشروطیت اصطلاح اهل خُبره برای نخستین بار در مواد قانون موقتی محاکمات جزایی مصوب خرداد ۱۲۹۰ ه.ش به کار برده شد. در بهمن‌ماه سال ۱۳۱۷ ه.ش برای اولین بار قانونی بنام قانون راجع به کارشناسان رسمی در ۳۰ ماده به تصویب رسید و اداره امور کارشناسان کماکان بر عهده اداره فنی دادگستری گذارده شد و در سال ۱۳۳۹ در آن اصلاحاتی به عمل آمد ولی تشکیل یک سازمانی مستقل، موردتوجه کارشناسان رسمی دادگستری بوده که سرانجام با تلاش فراوان، آن را به ثبت رسانیدند و در تاریخ اول آبان ماه ۱۳۵۸ مقرراتی را تحت عنوان «لایحه قانون مربوط به استقلال کانون » در ۳۰ ماده به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید و درنهایت کانون از اداره فنی دادگستری منتزع و مستقلاً در موضع قانونی به کار پرداخت.
قانون کارشناسان رسمی دادگستری در سال ۱۳۸۱ به تصویب رسید و بعد از آن آیین‌نامه اجرایی قانون تهیه و مورد تصویب هیئت دولت قرار گرفت. این نکته قابل ذکر است که دعاوی مطروحه در دادگستری به دلیل پیچیدگی‌های موضوعی و تخصصی جنبه‌های علمی، اقتصادی و اجتماعی مختلفی دارد که قضاوت درباره آن‌ها مستلزم داشتن علم و تخصص کافی در رشته‌های گوناگون است و چون احراز تخصص‌ها، متعددند، نه‌تنها برای یک قاضی بلکه برای هیچ‌کس میسّر نیست به تمام دانش‌ها احاطه داشته باشد و قاضی هم بدون علم به حقایق امور، اخلاقاً و شرعاً از صدور رأی ممنوع و معذور است. لذا برای کشف حقیقت الزاماً از افرادی که در موضوع مورد اختلاف، تخصص و تبحری دارند استعلام و نظرخواهی نموده و سپس رأی خود را بعد از انجام تشریفات قانونی برمبنای آن صادر می‌نمایند. موضوع فعالیتهای تخصصی معتبر در کشورهای پیشرفته هم ساختار منظم و سوابق طولانی و قدیمی دارد که با توجه به ابزار و اسباب و استفاده از تکنیک‌های روز، مسائل را بررسی و ارزیابی می‌نمایند.
کارشناس رسمی دادگستری اولین بار به‌موجب مصوبه سال ۱۳۱۷ مجلس شورای ملی در آئین دادرسی ایران رسمیت یافته است. به‌موجب بند یک این قانون «در حوزه‌هایی که وزارت دادگستری اعلام می‌کند، هر وقت رجوع به کارشناسی لازم باشد، دادگاه‌ها و پارکه ها و هر مقام رسمی دیگر، باید منحصراً از بین افرادی که کارشناسان رسمی دادگستری انتخاب کنند.» در تبصره ذیل این ماده نیز آورده شده است که در هر مورد که تعیین کارشناس مطابق قانون با اصحاب دعوی است، طرفین در صورت تراضی می‌توانند از غیر کارشناسان رسمی انتخاب نمایند. همچنین در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸/۰۶/۲۵ در مبحث هفتم با عنوان رجوع به کارشناس مواد ۴۴۴ تا ۴۶۲ به موارد صریح و مشخصی در مورد چگونگی ارجاع کار به کارشناس اشاره‌شده است. همچنین نظر به اینکه این قانون بعد از قانون راجع به کارشناسان رسمی مصوب سال ۱۳۱۷ به تصویب رسیده است صراحتاً اعلام می‌دارد که در صورت تعارض بین این مقررات و قانون مربوط به قانون راجع به کارشناسان رسمی مصوب ۱۳۱۷ نافذ و معتبر خواهد بود.
در مواردی که رجوع به کارشناس لازم باشد، دادگاه می‌تواند به نظر خود یا به درخواست اصحاب دعوی و یا یکی از آن‌ها قرار رجوع به کارشناس بدهد، در قرار دادگاه باید موضوعی که عقیده کارشناس نسبت به آن لازم است و مدتی که باید اظهار عقیده کند معین گردد. تعیین کارشناسان باید به تراضی باشد و هرگاه تراضی نشد خود دادگاه به قرعه معین می‌نماید، ممکن است کارشناس یک نفر یا بیشتر معین شود، ولیکن همواره عده کارشناسان منتخب باید طاق باشد. در ماده ۴۴۶ قانون آئین دادرسی مصوب ۱۳۱۷ مشخص شده است که فقط اشخاصی باید به کارشناسی معین شوند که به مناسبت علم یا شغل یا کسب دارایی معلوماتی که لازم است باشند. کارشناسان می‌توانند استعفا نموده و یا رد شوند، جهات رد کارشناسان علاوه بر عدم کارشناسی همان جهات رد دادرسان است.

جایگاه کارشناس رسمی دادگستری ازنظر دادگاه و سیستم قضایی
درصورتی‌که نظر کارشناس رسمی دادگستری با اوضاع‌واحوال محقق و معلوم مورد کارشناسی مطابقت نداشته باشد، دادگاه به آن ترتیب اثر نخواهد داد. از این ماده برداشت می‌شود که نظر کارشناس در فرضی اثرگذار است که نظریه با اوضاع‌واحوال معلوم و محقق مسئله موافقت داشته باشد والا دادگاه از آن متابعت نخواهد کرد زیرا در این صورت، دادگاه علم به بطلان نظریه پیدا می‌کند. درعین‌حال دادگاه نمی‌تواند نسبت به عقیده کارشناس بی‌اعتنا باشد زیرا نظر کارشناس رسمی دادگستری، اماره بر واقع است و عدم پذیرش آن باید موجه باشد؛ اما احتمال دارد دادرس به قراین دیگری دست یابد که بی‌اعتباری نظریه را نشان دهد یا قرینه دیگری او را به تردید وادارد؛ در چنین وضعی دادگاه به تحقیق بیشتری می‌پردازد و درصورتی‌که به نتیجه مخالف برسد به نظریه ترتیب اثر نخواهد داد؛
بنابراین نظر کارشناس رسمی دادگستری باید قناعت وجدان دادرس را تأمین کند؛ به تعبیر دیگر عقیده کارشناس طریقیت دارد نه موضوعیت و هیچ‌گاه این عقیده بر دادگاه تحمیل نمی‌شود. البته باید پذیرفت که اصل بر صحت نظریه است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. در فرضی که اصحاب دعوا به نظریه اعتراض نکنند ولی این نظریه قابل متابعت نباشد و از طرفی موضوع فنی و تخصصی باشد دادگاه رأساً می‌تواند موضوع را به هیئت کارشناسی ارجاع دهد.

چگونه کارشناس رسمی دادگستری شویم؟
برای اینکه بتوانید یک کارشناس رسمی دادگستری یا قوه قضاییه شوید، در ابتدا باید در آزمون کارشناس رسمی دادگستری ثبت نام نمایید. این آزمون هر چند سال یک بار (معمولا دو یا سه سال یک‌ بار) برگزار می‌شود. سوالات این آزمون از دروس علمی، تخصصی و دانشگاهی رشته‌ شما و به صورت تستی می‌باشد (حدنصاب قبولی در آن 12 از 20 نمره است).
در ادامه با برخی از شرایط اختصاصی ثبت‌نام در این آزمون آشنا می‌شویم.
    داشتن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی (لیسانس) از دانشگاه‌های معتبر داخلی یا خارجی مورد تایید وزارت علوم در یکی از رشته های کارشناس رسمی دادگستری.
    نکته 1: لازم به ذکر است که مدرک داخلی ارگان‌ها، معادل لیسانس یا مدرک دارای ارزش استخدامی برای این آزمون مورد قبول نمی‌باشد.
    نکته 2: از جمله رشته‌هایی که فارغ‌التحصیلان آنها می‌توانند در این آزمون شرکت نمایند، عبارتند از:رشته‌‌ راه و ساختمان،منابع آب و معادن، امور وسایل نقلیه‌، ارزشیابی اموال منقول، امور پزشکی و غذایی، امور مالی،صنعت و فن، نقشه‌برداری، فنون هنری همچون ارزیابی فرش، کشاورزی و منابع طبیعی، ایمنی و حوادث، خدمات اداری و عمومی و … .
    نکته 3: داوطلبان برخی از کد رشته‌هایی که دارای رشته‌ دانشگاهی خاصی نیستند، می‌توانند با داشتن حداقل 15 سال سابقه‌ کاری با هر گونه مدرک تحصیلی کارشناسی به بالاتر ،در آزمون شرکت نمایند.
    داشتن حداقل 5 سال سابقه کار مرتبط با رشته موردنظرنکته: برای اثبات حداقل سابقه کار، گواهی اشتغال و اسنادی مبنی بر تجربه کاری مورد قبول می‌باشد و لزومی به ارائه سوابق بیمه نمی‌باشد.

انواع آزمون‌های کارشناس رسمی
سه نوع آزمون مختلف برای کارشناسان رسمی برگزار می‌شود، اما نهاد برگزارکننده‌ این آمون‌ها متفاوت می‌باشند. وظایف و مسئولیت‌های کارشناسان درتمام این نهادها یکسان است و تنها تفاوت آن‌ها در سازمان ارجاع‌دهنده کار است. این آزمون‌ها عبارتند از:
    آزمون کارشناس رسمی دادگستری؛ زیر نظر کانون کارشناسان رسمی دادگستری
    آزمون کارشناسان رسمی نظام مهندسی (ماده ۲۷)؛ زیر نظر قوه مجریه
    آزمون کارشناسان قوه قضائیه (ماده ۱۸۷)؛ زیر نظر قوه قضائیه
پس از ثبت نام و شرکت در آزمون کارشناسی رسمی دادگستری،شما میتوانید با گذراندن مراحل زیر پروانه کارشناس رسمی دادگستری را دریافت کرده و به عنوان کارشناس‌ رسمی‌ دادگستری‌ در زمینه تخصص خود همچون کارشناس رسمی دادگستری عمران، کارشناس رسمی دادگستری حسابداری، کارشناس رسمی دادگستری معماری،کارشناس رسمی قوه قضاییه راه و ساختمان و … به فعالیت بپردازید.
    شرکت در آزمون تستی رشته تخصصی و قبولی درآن
    شرکت در آزمون شفاهی (مصاحبه حضوری)
    کارآموزی زیرنظر یک کارشناس دادگستری با بیش از 10 سال سابقه به مدت 1 سال.
    شرکت در مراسم اتیان سوگند (با حضور رئیس دادگستری استان) جهت دریافت پروانه کارشناسی

تفاوت کارشناس رسمی دادگستری با کارشناس رسمی قوه قضاییه
کارشناس قوه قضاییه و کارشناس رسمی‌ دادگستری‌ تقریبا هیچ تفاوت قابل توجهی با هم ندارند و در اصل یکسان هستند. این دو گروه در هیچ یک از بخش‌های اساسی از جمله نحوه جذب،نوع سوالات، نوع صلاحیت های کارشناسان، حق الزحمه و … تفاوتی ندارند و عنوان پروانه ای که برای آنها صادر میشود با یک دیگر مغایرت ندارد.
تنها تفاوت این دو مورد تفاوت در مرجع صدور پروانه میباشد، درواقع کارشناس رسمی قوه قضاییه از طریق آزمون کارشناس رسمی مرکز امور مشاوران، وکلا و کارشناسان رسمی قوه قضائیه انتخاب می‌شود و کارشناس رسمی دادگستری از طریق آزمون کانون کارشناسان رسمی دادگستری، اما هر دو در نهایت صاحب عنوان کارشناس رسمی دادگستری هستند. همچنین طبق اصلاحیه‌های جدید، صدور پروانه برای کارشناسان رسمی قوه‌ قضاییه و داگستری از سال 1402 به صورت مشترک برگزار شود. یعنی هیچ تفاوتی بین این دو مورد باقی نمی‌ماند.

بازار کار و درآمد کارشناس رسمی دادگستری
بازارکار و درآمد کارشناسان رسمی قوه قضاییه به شدت وابسته به عوامل مختلفی می‌باشد، از جمله کشور محل فعالیت و نظام حقوقی، تخصص و تجربه کارشناس، تقاضا و نیاز جامعه قضایی به خدمات آن و شرایط بازار کار قضایی. به علاوه تعداد و رقابت کارشناسان رسمی هم می‌تواند تأثیرگذار باشد.
در برخی کشورها میزان درآمد کارشناسان رسمی دادگستری معمولاً بیشتر از متوسط درآمد جامعه است، زیرا به دلیل تخصص و تجربه‌ی خاصی که آنها دارند، خدمات آنها بسیار ارزشمند می‌باشد. اما مبلغ دقیق تعرفه‌ها و درآمد آنها بسته به ضوابط و مقررات قانونی هر کشور ممکن است متفاوت باشد.
به طور کلی، کارشناسان رسمی دادگستری معمولا حق الزحمه‌ای (همچون تعرفه‌ها) را برای خدمات حقوقی خود دریافت می‌کنند. این مبالغ معمولا از جانب دادگاه یا سازمان مربوطه‌ تعیین و پرداخت می‌شود.